Zaburzenia neurologiczne kojarzą się zazwyczaj z poważnymi problemami, takimi jak epilepsja lub choroba Parkinsona. Mniejszą uwagę poświęcamy zaburzeniom tikowym, które zazwyczaj nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia, lecz długotrwale utrudniają funkcjonowanie w życiu codziennym. Tiki to ruchy lub wokalizacje, które chory wykonuje z wewnętrznego przymusu w sposób nierytmiczny i nawracający. Ich rozpoznanie odbywa się zazwyczaj w wieku dziecięcym, kiedy młoda osoba nadmiernie mruga, chrząka lub wykonuje proste, niezrozumiałe ruchy kończynami i grymasy. Jeśli objawy tego typu występują codziennie lub z niewielkimi przerwami przez okres dłuższy niż rok i pojawiają się po raz pierwszy przed 18 rokiem życia, stwierdza się zespół Tourette’a.
Rodzaje tików w przebiegu zespołu Tourette’a
Zaburzenie to charakteryzuje się występowaniem zarówno tików ruchowych, jak i wokalnych. Każda z tych kategorii zawiera objawy proste i złożone, a jeszcze bardziej szczegółowa klasyfikacja dzieli tiki ruchowe na toniczne i kloniczne oraz nazywa konkretne typy złożonych tików głosowych. Powszechnie spotykanym mitem jest to, że u każdego chorego występuje koprolalia, czyli wypowiadanie wulgaryzmów i słów należących do tabu językowego. W rzeczywistości objaw ten dotyczy około 10% chorych, a u wielu w ogóle nie zauważa się tików złożonych.
Do prostych tików ruchowych należą tiki kloniczne (gwałtowne i krótkie), takie jak otwieranie ust, potrząsanie głową, wzruszanie ramionami czy marszczenie czoła, a także toniczne, polegające na napinaniu mięśni szkieletowych, np. silne wciąganie brzucha. Proste tiki wokalne obejmują zazwyczaj nieartykułowane dźwięki, takie jak chrząkanie, mlaskanie, pociąganie nosem i naśladowanie odgłosów zwierząt. Lista możliwych objawów jest bardzo długa i zależy od aktualnych impulsów chorego – każdy ruch i dźwięk może stać się tikiem.
Ruchowe tiki złożone obejmują skomplikowane zachowania, sprawiające wrażenie celowych – na przykład dotykanie innych osób, długie wpatrywanie się w jeden punkt, podskoki czy naśladowanie cudzych ruchów (echopraksja). Ciekawym tikiem jest kopropraksja, która polega na wykonywaniu obscenicznych gestów. Z kolei wśród złożonych tików głosowych wyróżniamy wspomnianą już koprolalię, a także echolalię – powtarzanie słyszanych słów i sylab, wypowiadanie konkretnych wypowiedzi mających znaczenie lub nienaturalne zmiany intonacji mowy.
Mniej znane są tiki wyzwalane bodźcem, na przykład krzyk lub gwałtowny ruch wywołany określonym wspomnieniem lub obrazem. Istnieją także tiki dystoniczne, polegające na przybieraniu określonych pozycji – na przykład skręcanie rąk – oraz tiki fantomowe, kiedy choremu wydaje się, że czuje mrowienie w jakiejś części ciała, dopóki jej nie dotknie lub nie podrapie. Rzadko zdarzają się tiki blokujące, polegające na zatrzymaniu mowy, oddechu lub wykonywanej czynności.
Leczenie zaburzeń tikowych
W leczeniu zespołu Tourette’a i innych zaburzeń tikowych stosuje się niekiedy leki z grupy neuroleptyków i blokerów kanału wapniowego, a także klonidynę lub kannabidiol. Skuteczność wymienionych środków zależy od pacjenta i w przypadku starszych leków bywa mniejsza niż dyskomfort związany ze skutkami ubocznymi. W ostatnich czasach olej CBD zyskuje popularność ze względu na sporą skuteczność i rzadkie występowanie efektów niepożądanych, lecz jest to droga forma leczenia objawów.
Najlepsze efekty daje terapia poznawczo-behawioralna i trening odwracania nawyków, które pozwalają lepiej kontrolować wewnętrzny przymus wykonywania tików oraz zamieniać bardziej uciążliwe objawy na mniej bolesne i niekomfortowe. Jest to szczególnie ważne u pacjentów, których tiki wiążą się ze strzelaniem stawami, uciskaniem oczu i innymi czynnościami, które mogą uszkodzić ciało i powodować chroniczny ból.
